Rusiya və Çinin səsdən sürətli yeni hipersəs silahlar təkmiləşdirməsindən narahat olan Pentaqon ən qısa zamandan bu silahlara qarşı müdafiəni təmin edəcək texnologiya axtarışında olması məlum idi.

Pentaqonun yeni texnologiyaların təkmilləşdirilməsi proseslərinə Müdafiə sahəsində Qabaqcıl Tədqiqat Layihələri İdarəsinin (DARPA) məsuliyyət daşıyır.

Hipersəs raketlər 5 Max yaxud 3806 mil/saat sürətlə hərəkət edə bilən silahlara deyilir. Bu silahlar yüksək hündürlükdə təyyarənin manevrli trayektoriyayasına oxşar formada hərəkət edərək yüksək sürət yığmaq üçün aerodinamik qüvvədən istifadə edir.

Rusiyanın hipersəs “Kinjal” (Xəncər) raketini hazırlaması barədə Vladimir Putin 2018-ci ilin martın 1-də, yəni Prezident seçkilərindən cəni 18 gün əvvəl Rusiya Federal Məclisi qarşısında çıxışı zamanı məlumat vermişdi. V.Putin “Kinjal” raketinin səs sürətindən onqat artıq sürətlə hərəkət etdiyini və uçuş məsafəsinin 2000 km olduğunu bildirərək, Rusiya raketlərinin ABŞ-ın Florida ştatına düşdüyünü təsvir edən qrafik video da nümayiş etdirmişdi. ABŞ-ın belə bir qrafik təhdidi cavabsız qoymağacağı məlum idi.

Rusiyanın Ukraynada davam edən müharibədə ilk dəfə hipersəs raketdən istifadə etməsi, Pentaqonu və DARPA-nı bu istiqamətdə fəaliyyətlərini bir qədər sürətləndirməyə vadar etdi.

Hazırda ABŞ-da məqsədi perspektivli havadan buraxılan hipersəs raketinin yaradılması üçün əsas texnologiyaların tədqiqatı olan “Hypersonic Air-breathing Weapon Concept”  (HAWC) proqramı üzərində fəaliyyət davam edir. ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin sifarişi ilə paralel olaraq bu tip iki layihə hazırlanır. Keçən ilin payızında onlardan biri ilk sınaq uçuşunu həyata keçirdi. İkinci layihə yalnız bir neçə həftə əvvəl uçuş sınaq mərhələsinə keçib.

Aprelin 5-də qabaqcıl inkişaf agentliyi DARPA tərəfindən yeni tip raket prototipinin ilk uçuşu barədə məlumat verildi. Prototip “Lockheed Martin” tərəfindən hazırlanıb və “Aerojet Rocketdyne” şirkətinin yeni mühərriki ilə təchiz edilib. Sınaqlar inkişaf təşkilatları, DARPA və ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin iştirakı ilə həyata keçirilib.

İlk uçuşun tarixi və yeri barədə məlumat verilmir, lakin az sayda digər  məlumatlar verilir. Belə ki, sınaqlar zamanı daşıyıcı təyyarə HAWC nümayiş etdiricisini əvvəlcədən müəyyən edilmiş hündürlüyə qaldırıb və ona ilkin sürət verib, bundan sonra buraxılış həyata keçirib. Sürətləndirici mühərrikin köməyi ilə raketin sürətini lazımi səviyyəyə çatdırılıb, bundan sonra marş mühərriki işə salınıb. Onun köməyi ilə raket müəyyən edilən marşrut üzrə uçub.

DARPA göstərir ki, uçuş zamanı HAWC məhsulu uzun müddət 5Max-dan yüksək kreyser  sürətini qoruyub. Maksimum hündürlük 65 min fut (19,8 km) əldə edilib. Sınaq uçuş məsafəsi 300 dəniz milini (555 km) keçib.

DARPA-nın rəsmi press-relizinə görə, toplanmış məlumatlar hazırda təhlil edilir. Onun nəticələrinə əsasən, Hərbi Hava Qüvvələri perspektivli texnologiyalar və imkanlar haqqında bütün lazımi məlumatları təqdim edəcək. Qeyd olunur ki, HAWC proqramı çərçivəsində iki raket dizaynı uğurla nümayiş etdirilib və sifarişçi ən uğurlu olanı seçə biləcək.

Maraqlıdır ki, sınaqların tarixi açıqlanmayıb. Eyni zamanda, ABŞ mediası qeyri-rəsmi mənbələrdən öyrənib ki, sınaq buraxılışı martın ortalarında baş tutub. Bu yaxınlara qədər məlumat siyasi səbəblərdən gizli saxlanılırdı. Pentaqon yəqin ki, mövcud vəziyyət fonunda üçüncü ölkələrin planlaşdırılan sınağı siqnal kimi nəzərdən keçirməsini istəməyib.

Perspektivli proqram

Ötən illər ərzində DARPA və digər strukturlar tərəfindən təmsil olunan Pentaqon eyni anda müxtəlif qoşun növləri üçün müxtəlif siniflərin hipersəs silahları üçün bir neçə perspektivli proqramlar hazırlayır. ARRW və HAWC layihələri sırf Hərbi Hava Qüvvələri üçün nəzərdə tutulub. Onlar müxtəlif texniki xüsusiyyətlərə və xüsusiyyətlərə malik hipersəs “hava-yer” komplekslərinin yaradılmasını təmin edir.

2018-ci ildə Hərbi Hava Qüvvələri və DARPA HAWC proqramının birinci mərhələsini işə salıb. Layihənin hazırlanması və sınaqdan keçirilməsi üçün iki müqavilə bağlanıb. Raketin ilk versiyası “Raytheon” tərəfindən “Northrop Grumman” şirkətinin mühərrikindən istifadə etməklə yaradılır. İkinci müqaviləni “Aerojet Rocketdyne” ilə birləşən “Lockheed Martin” əldə edib. Layihələrin hər birinə 900 milyon dollardan çox vəsait ayrılıb.

“Raytheon” və “Northrop Grumman” artıq dizayn işlərini tamamlayıb və sınaq mərhələsinə keçiblər. 2020-ci ilin sentyabrında onların inkişaf etdirdiyi eksperimental raket daşıyıcının xarici asqısında ilk uçuşunu edib. Təxminən bir il sonra, 2021-ci ilin sentyabrında ilk tam həcmli buraxılış və müstəqil uçuş baş tutub. “Raytheon” HAWC-nin 5Max-dan çox sürətə çatdığını və bütün xüsusiyyətləri təsdiqlədiyini  bildirib. Digər təfərrüatlar barədə məlumat verilməsə də, uçuş uğurlu hesab edilib.

İndi “Lockheed Martin” rəqabətə davamlı digər bir layihəni uçuş sınaqlarına çatdırıb.  İndiyə qədər yalnız bir müstəqil uçuş tamamlanıb, lakin eksperimental raket sonrakı fəaliyyətlər üçün bütün lazımi məlumatları toplamağa imkan verir. Yaxın vaxtlarda onlar təhlil ediləcək və lazım gələrsə, layihəyə düzəlişlər ediləcək.

Yeni sınaq buraxılışlarının planlaşdırılıb-planlaşdırılmadığı məlum deyil. Aydındır ki, layihələrin gələcək inkişafı üçün yeni sınaqlar lazımdır, lakin indiki mərhələdə HAWC proqramının müəllifləri buna ciddi ehtiyac duymur. İki prototip ümumi konsepsiyaları və əsas texnologiyaları artıq nümayiş etdirib və hazırda başqa sınaqlar tələb olunmur.

Eksperimental görünüş

HAWC proqramının iştirakçıları hələ də iki hipersəs raketinin görünüşünü açıqlamayıblar. Şəkilləri dərc edilib, lakin onların real layihələrə uyğunluğu şübhə altındadır. Texniki və texnoloji məlumatların əksəriyyəti də qapalı olaraq qalır. Bununla belə, bəzi maraqlı məlumatlar artıq dərc olunub və bu müəyyən nəticələr çıxarmağa imkan verir.

“Lockheed Martin” HAWC prototip raketi öz hərəkət sisteminə malik tam həcmli uçan aparatdır. Onun məhdud ölçüləri və kütləsi  ola bilər, bunun sayəsində raketin ABŞ-ın taktiki və strateji aviasiyasına uyğunluğu təmin ediləcək. Xüsusi korpus konturlarından və xarakterik konus şəkilli hava girişindən istifadə edilməsi ehtimal olunur.

ARRW raketi də ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri üçün daha bir perspektivli inkişafdır

DARPA-nın konseptində sürətlənmə pilləli iki mərhələli raket nümayiş olunub. Bununla belə, “Lockheed Martin”-in layihəsində tək marş mərhələsinə malik sxemdən də istifadə edilə bilər. “Aerojet Rocketdyne” hazırda bütün uçuş rejimlərində işləyə bilən ikili rejimli reaktiv mühərrik üzərində işləyir. Belə bir məhsulun artıq uçuş sınaqlarına hazır olduğunu və eksperimental HAWC raketində istifadə edildiyini istisna etmək olmaz.

Raketin avtopilotu olmalı və özütuşlanan başlıq ilə təchiz olunmalıdır. Hədəfi axtarmaq üçün planlaşdırılan metod məlum deyil. Raket  kinetik enerjisi ilə bərabər tam döyüş başlığı hesabına hədəfə zərbə endirəcəyi şübhə doğurmur.

Hipersəs imkanlar

Raketin elan edilmiş xüsusiyyətləri xüsusi maraq doğurur. Onun atəş məsafəsi 550 km-dən çoxdur və marşrutda ən azı 5Max sürəti saxlaya bilir.

Bu o deməkdir ki, raket bir neçə dəqiqə ərzində maksimum məsafədə hədəfə çatmaq və onu vurmaq iqtidarındadır. Eyni zamanda, nəzəri olaraq, raket reaksiya üçün mövcud və ya perspektivli hava hücumundan müdafiə sistemlərinə zaman vermir.

Qeyd edək ki, hər iki HAWC raketinin sürəti demək olar ki, hipersəsin aşağı həddindədir ki, bu da raketin ümumi imkanlarını və döyüş potensialını məhdudlaşdıra bilər. Eyni zamanda, bu bütövlükdə dizayn və onun ayrı-ayrı bölmələri üçün sərt tələbləri də qismən yumşaldır. Son nəticədə istehsal və istismar xərcləri də azalır.

Bütün bunlarla birlikdə HAWC proqramında eyni vaxtda iki layihə hazırlanır. Çox güman ki, iki inkişaf komandası öz layihələrində fərqli ideya və həllərdən istifadə edir ki, bu da fərqli nəticələr verir. Sınaqların nəticələrinə əsasən, müştəri hazır nümunələri və onların komponentlərini müqayisə etmək və lazımi nəticələr çıxarmaq imkanı əldə edir.

Raketlərin gələcəyi

Beləliklə, DARPA və ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin HAWC təyinatlı eksperimental proqramı uğurla irəliləyir və ümumilikdə qarşıya qoyulan vəzifələri həll edir. İkinci prototip raketin hazırlanması başa çatıb və hətta sınaqdan keçirilib. Bu o deməkdir ki, indi müştəri tam təhlil etməyə və gələcəyi planlaşdırmağa başlaya bilər.

HAWC proqramının gələcək nəticələri hələ məlum deyil, lakin onun məqsədləri artıq bəllidir. İlk növbədə, hipersəs “hava-yer” tipli raketlərin taktiki və strateji aviasiyada tətbiqinin fundamental imkanları və məqsədəuyğunluğu öyrənilir. Lazımi texnologiyaların axtarışı davam edir. Bundan əlavə, mütəxəssislər texniki və iqtisadi performansın optimal səviyyəsini axtarır və onu əldə etmək üçün yollar axtarılır.

Toplanmış məlumatların təhlili bir neçə həftə, bəlkə də ay çəkəcək. Payızın ortalarında DARPA və Hərbi Hava Qüvvələri hazırkı tədqiqat proqramını nəzərdən keçirməyi planlaşdırır. Əgər “Raytheon” və “Lockheed Martin”-in layihələri lazımi səviyyəni göstərə bilsə, HAWC proqramı inkişaf edəcək və gələcəkdə yeni təyyarə silahlarının yaranmasına səbəb olacaq. Ancaq məlum olsa ki, proqramın real perspektivi yoxdur, bu zaman onu bağlayacaqlar. Proqramın bağlanması ehtimalı minimumdur.

Nəticə

Bu ilin oktyabr ayına qədər ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri və DARPA toplanmış məlumatların təhlilini başa çatdırmağı və nəticə çıxarmağı planlaşdırır. Onlar havadan buraxılan raketlər üzərində işlərin davam edib-etməməsinə qərar verəcəklər. Qərar müsbət olarsa, HAWC proqramı davam edəcək və ən uğurlu texnologiya nümayiş etdirən tam hüquqlu silaha çevriləcək. Rusiyanın Ukraynadakı fəaliyyətləri fonunda, ABŞ HHQ-sinin bu və ya digər səbəbdən layihədən imtina etmək ehtimalı azdır.

ABŞ və Rusiyanın hipersəs silahların inkişafı istiqamətində atdığı addımlar, Çin və Yaponiya müdafiə sənayesini də bu istiqamətdə kritik fəaliyyətlərə yönləndirəcəyi gözlənilir. Yəqin ki, yaxın gələcəkdə adı çəkilən Asiya ölkələrinin də analoji silahları sınaqlarına şahidlik edəcəyik.

Ədalət Verdiyev, hərbi ekspert