Cənubi Amerika və Yaxın Şərq üzrə araşdırma edən mütəxəssis müharibənin gedişatında ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinin daha da inkişaf etdirilməsinin vacibliyinə toxunub, əməkdaşlığın perspektivlərinə diqqət çəkib.

Sfera.az sözügedən məqaləni təqdim edir:

Rusiyanın Ukraynanı qeyri-qanuni işğalından bir aydan çox vaxt keçməsinə baxmayaraq, münaqişənin həlli yaxın görünmür. ABŞ və onun Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatının (NATO) müttəfiqlərinin hərəkətləri düzgün istiqamətdə atılan addımlardır, lakin onlar daha çox iş görməlidirlər. Hazırda ABŞ Ukraynaya sərbəst, sürətli silah və kəşfiyyat axınına üstünlük verməlidir. Rusiyanın bütün iri banklarını əhatə edəcək şəkildə iqtisadi sanksiyaları genişləndirmək, eyni sanksiyaları, mümkün olduqda, Belarusiyaya və Rusiyaya kömək edən hər hansı digər ölkəyə tətbiq etmək lazımdır. Avrasiyadakı ölkələrlə ən yaxşı şəkildə necə əlaqə qurmağa dair strategiya düşünmək, Avropaya Rusiya enerjisindən asılılığını azaltmağa kömək etmək və NATO ölkələrində ukraynalı döyüşçülərin uzunmüddətli təliminə və təchiz olunmasına hazırlaşmaq mühümdür.

ÜMUMİ MƏNZƏRƏ

Bir aydan çox davam edən böyük döyüşlərdən sonra aydın olan yeganə şey odur ki, Rusiya müharibənin bu mərhələsində nəzərdə tutduğu hərbi məqsədlərə çatmır. Logistika Rusiya üçün böyük problemə çevrilir. Rusiya qüvvələrinin əhval-ruhiyyəsi də aşağıdır. ABŞ-ın təmin etdiyi “Javelins” (tank əleyhinə raketlər) və “Stingers” (zenit raketləri), İngiltərə tərəfindən təmin edilən yeni nəsil yüngül tank əleyhinə silah (NLAW) raket sistemləri və Türkiyənin təmin etdiyi “TB2” pilotsuz təyyarələri  Rusiya qüvvələri üçün böyük problemlər yaradır. Önümüzdəki həftələrdə “Switchblade” sursatları və Britaniyanın “Starstreak” hava hücumundan müdafiə sistemi Ukrayna qüvvələri tərəfindən istifadəyə verilməlidir.

Bu yazı hazırlanarkən Rusiyanın Kiyevə və Xarkova  qarşı əsas irəliləyişi dayandırılıb. Kiyevə gəlincə, Ukrayna qüvvələri Rusiya qüvvələrini demək olar ki, Belarus sərhədinə qədər sıxışdırıblar. Cənubda Mariupol liman şəhəri Rusiya tərəfindən mühasirədə qalır. Rusiya Krımda ən yaxşı irəliləyişlərini etdi və martın 3-də Xersonu ələ keçirdi. Bununla belə, Rusiyanın Nikolayevə doğru irəliləməsi dəfələrlə dəf edildi. Bu, ehtimal ki, Moskvanın əsas məqsədlərindən biri olan Odessanı Rusiya ordusunun əli çatmayacağı bir nöqtəyə gətirdi.

Rusiya və Ukrayna rəsmiləri arasında Türkiyədə keçirilən iki yüksək səviyyəli görüş heç bir irəliləyişlə nəticələnməyib. Bu yazı hazırlanarkən  atəşkəs danışıqlarının perspektivi də uzaq görünür. Martın 29-da Rusiya müdafiə nazirinin müavini Aleksandr Fomin deyib ki, Moskva “qarşılıqlı etimadı artırmaq, gələcək danışıqlar üçün lazımi şərait yaratmaq və Ukrayna ilə sülh sazişinin imzalanması kimi yekun məqsədə çatmaq” istəyir. Bunun üçün o, Rusiyanın “Kiyev və Çerniqov istiqamətində hərbi fəaliyyəti kökündən azaldacağını” iddia edib.

ABŞ rəsmiləri deyirlər ki, heç bir sübut yoxdur. Rusiya hər hansı  məqsədlə paytaxt ətrafındakı qüvvələrini geri çəkir. Ukraynanın paytaxt ətrafında effektiv müdafiəsi Rusiyaya hücumu dayandırmaqdan başqa seçim qoymadı. Bununla belə, çox güman ki, Rusiya gələcək sülh danışıqlarına qədər Luqansk və Donetsk vilayətlərində ərazi qazanclarını maksimuma çatdırmaq və saxlamaq üçün hərbi birləşmələri və resursları Donbas bölgəsinə yönəldəcək.

Uzunmüddətli düşüncə, aktiv hərəkət…

ABŞ-ın prioriteti Rusiyanın Ukraynaya təcavüzünün bədəlini ödətməkdir. Güclü və təhlükəsiz milli sərhədlərə, milli suverenliyin üstünlüyünə və özünümüdafiə hüququna inanan amerikalılar üçün Rusiyanın təcavüzü qarşısında Ukraynaya dəstək təbiidir. İndi ukraynalılar döyüş meydanında müəyyən uğurlar əldə etdikdən sonra onları dəstəkləyən ikiqat addım atmağın vaxtı çatıb.

Bunun üçün ABŞ aşağıdakıları etməlidir:

Kəşfiyyat məlumatlarının davamlı axını da daxil olmaqla, ukraynalılara silah, sursat və digər təchizatların pulsuz və məhdudiyyətsiz ötürülməsi təmin olunmalıdır. Müharibə uzandıqca onların silah və sursata ehtiyacı daha da artacaq. ABŞ çox ehtiyac duyulan silah və sursatları davamlı şəkildə çatdırmaq üçün davamlı və etibarlı sistem hazırlamaq səylərinə rəhbərlik etməlidir.

Amerikalı ekspertlərin ələ keçirilən Rusiya avadanlıqlarına çıxışına icazə vermək üçün Ukrayna hökuməti ilə işləyin. Ukrayna qüvvələri Rusiyanın ən qabaqcıl elektron döyüş texnikasını, hava hücumundan müdafiə sistemlərini və əsas döyüş tanklarını ələ keçirib. ABŞ ekspertləri bu avadanlığı nə qədər tez təhlil edə bilsələr, bu, NATO müttəfiqlərinə və Ukraynaya Rusiya avadanlığına qarşı çıxmaq və onları məğlub etmək üçün taktika, texnika və prosedurlar hazırlamaqda bir o qədər tez kömək edə bilər.

Ukraynanın hərbi ehtiyaclarına görə klirinq mərkəzi yaratmaq üçün Avropada səylərə rəhbərlik edin. Şərqi Avropadakı bir çox NATO üzvü Ukrayna kimi oxşar hərbi texnikadan istifadə edir. NATO Ukraynanın hərbi ehtiyaclarını NATO üzvlərinin bölüşməyə razı ola biləcəyi avadanlıqla uyğunlaşdırmaq üçün bir klirinq mərkəzi rolunu oynamalıdır. Bu, xüsusilə təmir üçün tələb olunan ehtiyat hissələri və xüsusi avadanlıqlara aiddir.

Ukraynaya kömək etməyin çətin və ya mübahisəli variantları üzərində ictimai məkanda deyil, pərdə arxasında çalışın. Polşanın “MiQ-29” qırıcılarının Ukraynaya göndərilməsi ilə bağlı uğursuz təklif ABŞ rəhbərliyinin səyinin çatışmamazlığını göstərdi və Amerikanın səriştəsizliyi haqqında təsəvvür yaratdı. Qırıcı təyyarələrin bir ölkədən digərinə ötürülməsi ilə bağlı belə mürəkkəb məsələ heç vaxt ictimai məkanda müzakirə edilməməli idi. Eyni sözləri Slovakiyanın “S-300” raket və sistemlərinin Ukraynaya təhvil verilməsi təklifi haqqında da demək olar. ABŞ siyasətçiləri mürəkkəb məsələlər üzərində pərdə arxasında işləməli və qənaətbəxş nəticə əldə olunana qədər təslim olmamalıdırlar.

ABŞ-ın Rusiyaya qarşı iqtisadi sanksiyalarının əhatə dairəsini maksimum səviyyəyə qədər genişləndirin. Ukraynada vəziyyət çıxılmazdır. Sanksiyaları “arxa cibdə” saxlamaq vaxtı deyil. Mövcud görünməmiş iqtisadi sanksiyalar bütövlükdə və heç bir istisna olmadan Rusiyanın bütün əsas banklarını və enerji sektoruna tətbiq edilməlidir.

Bu sanksiyaları Belarus və Moskvaya onlardan yayınmağa kömək edən istənilən ölkə üçün təkrarlayın. Belarus bu münaqişədə döyüşkən tərəf olmasa da, yardımçı rolunda çıxış edib. Belarusun dəstəyi olmasaydı, Rusiya işğal zamanı Kiyevə bu qədər tez təzyiq göstərə bilməzdi. Belarus və ya Rusiyanın təcavüzünə dəstək verən və ya iqtisadi sanksiyalara kömək edən hər hansı digər ölkə ABŞ sanksiyalarının tam gücünü hiss etməlidir.

ABŞ iqtisadiyyatına və Amerika istehlakçılarına hər hansı arzuolunmaz təsiri azaltmaq üçün Rusiyaya qarşı sanksiyaların təsirinin azaldılmasını təmin edin. Rusiyanı hədəf alan iqtisadi sanksiyalar maksimuma çatdırılmalı olsa da, Bayden Administrasiyası ölkə daxilində istehsalı artıran və dayanıqlılığı yaxşılaşdıran artımı və enerji siyasətlərini təşviq edən iqtisadi siyasət yürütmək üçün Konqreslə işləməlidir.

Ukraynanı silahlandırmaq və dəstəkləmək üçün dondurulmuş Rusiya aktivlərinə həbs qoyun. İqtisadi sanksiyalar tətbiq edildikdən sonra G7 və digər müttəfiq və tərəfdaş ölkələrdə Rusiyanın on milyardlarla dollarlıq aktivləri dondurulub. ABŞ bu aktivləri ələ keçirməli və onlardan Ukrayna ordusunu təlimləndirmək, maliyyələşdirmək və təchiz etmək, humanitar böhranı yüngülləşdirmək və gələcəkdə Ukraynanı yenidən qurmaq üçün istifadə etməlidir.

Ukrayna qoşunlarının qabaqcıl Qərb hərbi texnikası ilə işləməsi üçün təlim keçmək məqsədilə Polşada və ya digər NATO ölkələrində təlim mərkəzləri yaradın. ABŞ ukraynalıları uzun müddətə öyrətməyə və təchiz etməyə indidən hazırlaşmalıdır. Ukraynaya daha təkmil hərbi texnikanın verilməməsi üçün tez-tez bəhanə olunur ki, ukraynalılar ondan necə istifadə edəcəyini bilmirlər. Ukraynada müharibənin uzanacağı ehtimalı var. Bu, Ukraynaya özünü müdafiə etməyə kömək edə biləcək hərbi texnikanın müəyyən edilməsi və daha sonra uzunmüddətli təlim və təchizat proqramının yaradılması deməkdir.

Macarıstan, Polşa, Rumıniya və ya Slovakiyada səhra xəstəxanaları açmaq üçün NATO üzvləri ilə birlikdə Almaniyadakı “Landstuhl Regional Tibb Mərkəzi”ndə ABŞ hərbi obyektlərini yaralı ukraynalılar üçün əlçatan etməyə çalışın. Ukrayna əsgərləri Rusiyaya qarşı cəsarətlə döyüşür, lakin həyat üçün dəhşətli yaralar almaq ehtimalları da var. Əfqanıstan və İraqda iyirmi illik döyüş əməliyyatları nəticəsində mümkün olan döyüş və tibb sahəsində irəliləyişlər sayəsində ABŞ ən yaxşı təcrübələri Ukrayna ilə bölüşmək üçün yaxşı mövqeyə malikdir. Ekstremal vəziyyətdə ABŞ ən ağır yaralı əsgərlərdən bəzilərinə uzunmüddətli tibbi yardım və reabilitasiya dəstəyi göstərməyi düşünməlidir.

ABŞ-Azərbaycan və ABŞ-Qazaxıstan münasibətləri möhkəmlənməlidir…

Çin-Rusiya əlaqəsini nəzərə alın. Rusiya Çinin qlobal miqyasda kiçik, lakin vacib tərəfdaşıdır. ABŞ siyasətçiləri Amerikanın Çinə qarşı strategiyasını formalaşdırarkən yadda saxlamalıdırlar ki, Rusiyanı qlobal səhnədə zəiflədə biləcək hər şey Çinə təsir edəcək. Rusiyanın Ukraynada uğursuzluğa düçar olması Amerikanın marağındadır.

Rusiyanın balanssız geosiyasi tarazlığından yararlanın. Rusiya demək olar ki, yalnız Ukrayna hadisələri və iqtisadi sanksiyaların təsirindən tükənməkdədir. Bu, ABŞ-ın Azərbaycan və Qazaxıstan kimi mühüm ölkələrlə ikitərəfli münasibətlərini qurmaq üçün bir fürsətdir. Dövlət katibi Antoni Blinken dərhal hər iki ölkəyə səfər etməlidir.

Hər iki ölkə Qərbin daha çox cəlb olunması üçün əlverişlidir. Hər iki ölkə Avropaya enerji idxalını Rusiyadan uzaqlaşdırmağa kömək etmək üçün çox vacibdir. Onların hər ikisi Rusiyanın Ukraynadakı zəifliyini görür və son vaxtlar Kremlə qarşı Rusiyanın Ukraynaya təcavüzündən əvvəl ağlasığmaz bir şəkildə daha sərt mövqe tuturlar. Kreml Azərbaycan və Qazaxıstanı öz “təsir dairəsində” hesab etsə də, bu ölkələrin hər ikisi bütün böyük qlobal güclərlə balanslaşdırılmış münasibətlər qurmaq istəyir. ABŞ siyasətçiləri bu geosiyasi fürsəti əldən verməməlidirlər.

Ağ Evin bilavasitə prioriteti ukraynalıları silahlandırmaq və Rusiya iqtisadiyyatını çökdürmək olsa da, Avropa üçün enerji strategiyası hazırlamağa başlanılmalıdır. Yaxşı başlanğıc nöqtələri ABŞ-ın Avropaya mayeləşdirilmiş təbii qaz ixracını artırmaq; Xəzər qazını Cənubi Avropa ilə birləşdirən genişləndirilmiş Cənub Qaz Dəhlizinin dəstəklənməsi;  Mərkəzi Asiyadan təbii qazı Rusiyadan yan keçməklə Avropaya çatdırmaq üçün Transxəzər Boru Kəmərinin tikintisinin təşviq edilməsi;  Şərqi Aralıq dənizi regionunda enerji imkanlarının tədqiqi və ( Şərqi Avropada enerji əlaqələrini yaxşılaşdırmaq üçün Üç Dəniz Təşəbbüsünün gücləndirilməsidir.

Transatlantik Sabitlik

Rusiya vəhşi təcavüzünə görə mümkün olan ən yüksək bədəli ödəməlidir. Təcavüzkar Rusiya, qurbanı isə Ukraynadır. ABŞ və NATO-nun maraqlarına cavab verən ümumi Avropa sabitliyi üçün suveren Ukrayna lazımdır. Müasir Ukrayna  hər bir ölkənin öz yolunu müəyyən etmək, kiminlə münasibətləri olduğunu, necə və kim tərəfindən idarə olunduğuna qərar vermək kimi suveren fikri təmsil edir. Transatlantik birliyin uzunmüddətli sabitliyi bir çox cəhətdən Ukraynada həll olunacaq. ABŞ buna uyğun hərəkət etməlidir.