Yuxusuzluq son illər insanların ən çox əziyyət çəkdiyi problemlərdən biridir.
Yuxusuzluq ayrıca bir xəstəlik olduğu kimi bəzən depressiya, həyəcan pozuntusu və panikatakla yanaşı olur. Tibdə bu problemin adı insomnia (yuxusuzluq) adlandırılır və ondan insanların təxminən 25 faizi əziyyət çəkir. Alimlər yuxudan doymayan adamların bütün işləri ləng gördüyünü müəyyən ediblər. Yuxu rejminin pozulmasında yaranan yorğunluq isə çox vaxt daimi hal alır.
Yuxusuzluğun diqqqətsizlik, əsəb və stress hallarından başqa daha ciddi fəsadlara səbəb olunduğu aşkar olunub. Ümumilikdə yuxusuzluq 90-dan çox xəstəliyin əlamətidir. ABŞ-da aparılan tədqiqatlara əsasən müəyyən olub ki, yuxunun pozulması piylənməyə və arterial təyziqin yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
Yuxusuzluq simptomları aşağıdakılarıdır:
- Gecələr yuxuya getməkdə çətinlik;
- Gecə yuxudan oyanmaq;
- Erkən yuxudan oyanmaq;
- Gecə yuxusundan sonra yaxşı istirahət etmiş olmamaq;
- Gündüz yorğunluq və ya yuxululuq;
- Qıcıqlanma, depressiya və ya narahatlıq;
- Diqqəti cəmləməkdə çətinlik, tapşırıqlara diqqət yetirə bilməmək və ya yadda saxlaya bilməmə;
- Artan səhvlər və ya qəzalar;
- Davam edən yuxu narahatlığı və s.
Yuxusuzluqla üzləşməmək üçün əsas amillərdən biri sinir sisteminin normal fəaliyyət göstərməsidir. Alimlər qeyd ediblər ki, əgər beyin hüceyrələri kifayət qədər istirahət etmirsə, onlar əvvəlki kimi fəliyyət göstərə bilməyəcəklər. Zərər çəkmiş hüceyrələr əsəb pozğunluqlarına və mərkəzi sinir sisteminin işində problemlərə gətirib çıxaracaq.
Xroniki yuxusuzluğun ümumi səbəblərinə aşağıdakılar daxildir:
Stressli iş: Məktəb, sağlamlıq, maliyyə və ya ailə ilə bağlı narahatlıqlar gecə saatlarında beyninizi aktiv saxlaya bilər ki, bu da yuxunu çətinləşdirə bilən səbəblərdəndir.
Stressli həyat hadisələri və ya travma: Yaxın bir insanın ölümü və ya xəstəliyi, boşanma və ya iş itkisi kimi hadisələr də yuxusuzluğa səbəb ola bilər.
Səyahət və ya iş qrafiki: Sirkadiyalı ritmləriniz yuxu oyanışı, maddələr mübadiləsi və bədən istiliyi kimi şeyləri rəhbər tutaraq daxili bir saat rolunu oynayır. Vücudunuzun sirkadiyalı ritmlərini pozmaq yuxusuzluğa səbəb ola bilər. Səbəblərə çox vaxt fərqli saat qurşaqları arasında səyahət, gecə və ya erkən saatlarda növbədə işləmək və ya tez-tez dəyişən növbələrin olması daxildir.
Zəif yuxu vərdişləri: Zəif yuxu vərdişləri arasında nizamsız bir yataq cədvəli, boşluqlar, yatmazdan əvvəl stimullaşdırıcı fəaliyyətlər, narahat bir yuxu mühiti və yataqda işlərinizlə məşğul olmaq, yemək yemək və ya televizor izləmək daxildir. Yatmazdan əvvəl istifadə olunan kompyuterlər, televizorlar, video oyunlar, smartfonlar və ya digər ekranlar yuxu dövrünüzə müdaxilə edə bilər.
Axşam çox gec yemək yemək: Yatmazdan əvvəl yüngül qəlyanaltı qəbul etmək yaxşıdır, ancaq çox yemək yatarkən fiziki cəhətdən narahat olmağınıza səbəb ola bilər. Bir çox insan yemək yedikdən sonra ürək yanması, mədədən turşuluq və qidanın axması ilə qarşılaşır.
Xroniki yuxusuzluq tibbi şərtlər və ya müəyyən dərmanların istifadəsi ilə də əlaqələndirilə bilər. Tibbi vəziyyəti müalicə etmək yuxunu yaxşılaşdıra bilir, ancaq tibbi vəziyyət yaxşılaşdıqdan sonra da yuxusuzluq davam edə bilər.
Uşaqlarda və yeniyetmələrdə yuxusuzluq
Yuxu problemləri uşaqlar və yeniyetmələr üçün də narahatlıq yaradacaq problemlərdəndir. Ancaq bəzi uşaqlar, yeniyetmələr sadəcə yatmaqda çətinlik çəkirlər və ya normal bir yatağa müqavimət göstərirlər. Çünki yuxu saatları daha çox gecikir. Daha sonra yatağa getmək və səhər daha çox yatmaq istəyirlər.
Yuxusuzluğun fəsadları
Yuxu sağlam bir pəhriz və nizamlı fiziki fəaliyyət kimi sağlamlığınız üçün çox vacibdir. Yuxu itkisinin səbəbi nə olursa olsun, yuxusuzluq həm zehni, həm də fiziki cəhətdən sizə təsir edə bilər. Yuxusuzluq problemi olan insanlar yaxşı yatmış insanlarla müqayisədə daha aşağı həyat keyfiyyətinin olduğunu bildirirlər.
Yuxusuzluğun yarada biləcəyi fəsadlar:
- İşdə və ya məktəbdə aşağı performans;
- Avtomobil sürərkən yavaş reaksiya müddəti və qəza riski;
- Depressiya, narahatlıq pozğunluğu və ya maddə asılılığı kimi psixi sağlamlıq pozğunluqları;
- Yüksək qan təzyiqi və ürək xəstəliyi kimi uzun müddətli xəstəliklərin və ya şərtlərin artması riski və şiddəti.
Yuxusuzluq üçün nə etməli?
- Yaxşı yuxu vərdişləri yuxusuzluğun qarşısını almağa və sağlam yuxuya kömək edə bilər;
- Həftə sonları da daxil olmaqla yatmağınız və oyanma vaxtınızı hər gün eyni tutun;
- Fəal olun – müntəzəm fəaliyyət gecə yuxusunun yaxşı olmasına kömək edir;
- Qəbul etdiyiniz dərmanların yuxusuzluq yaratma ehtimalını araşdırın;
- Boş vaxt keçirməkdən çəkinin və ya məhdudlaşdırın;
- Kofein, alkoqoldan çəkinin və ya məhdudlaşdırın. Nikotin istifadə etməyin;
- Yatmazdan əvvəl yemək və içkilərdən çəkinin;
- İsti bir vanna qəbul etmək, oxumaq və ya yumşaq musiqi dinləmək kimi rahat yataq ritualları yaradın.